Lammert Kamphuis: 'Risico's zoeken hoort bij de mens'

Filosoof Lammert Kamphuis is een van de sprekers tijdens het NARIM Congres 2021. De titel van zijn subsessie luidt ‘Covid-19’. Dan kun je je misschien afvragen: een filosoof, NARIM, Covid? Wat kunnen we daarvan verwachten?

 

Lammert: ‘Ik wil het hebben over hoe je in je werk omgaat met grote veranderingen, teleurstellingen en tegenslagen en hoe filosofische ideeën, technieken en oefeningen je kunnen helpen om op koers te blijven. Covid-19 is de verandering waar we allemaal mee te maken hebben.’ Een nadere kennismaking met Lammert aan de hand van een paar vragen. 

Kunnen wij als mensen wel met grootschalige veranderingen omgaan? ‘De mens is een gewoontedier die uit een soort evolutionair voordeel dat gewoontes ons minder energie kosten, makkelijk in gewoontes blijft hangen. Veranderingen zijn bedreigend omdat ze ons veel energie kosten. Het gevolg daarvan is natuurlijk wel dat we makkelijk in routines en patronen raken die ons belemmeren. Dat kan ons ook binnen organisaties beperken. Een crisis kan dus op een bepaalde manier iets heel gezonds hebben. In het Nederlands heeft het woord crisis een negatieve connotatie. Vorig jaar heb ik de oorsprong van het woord “crisis” opgezocht.   Crisis is afkomstig van het Griekse werkwoord “krinomai” en dat betekent onderscheiden of beslissen. Een crisis is dus ook een moment waarop we leren te onderscheiden wat er wel en wat er niet toe doet en wat er wel of niet van belang was. Oorspronkelijk heeft het woord dus een relatief positieve connotatie. Dat zien we nu ook. Sommige ontwikkelingen gaan ineens veel sneller dan ze normaal gesproken waren gegaan, en daar kunnen we als mens toch goed mee omgaan.’

Kunnen we risico’s toch niet beter vermijden?

Er zit in de mens, bij de een meer dan bij de ander, een verlangen naar spanning, avontuur en adrenaline. Er zijn filosofen die zeggen dat we langzamerhand in een samenleving komen waarin we wel al het genot willen behouden, maar alle risico’s willen ontlopen. We drinken wel bier, maar alcoholvrij bier, we drinken wel koffie, maar decafé, we hebben wel seks, maar met voorbehoedsmiddelen. Freud zei ooit: de mens heeft twee driften, de eros, de erotische drift en de thanatos, de doodsdrift. Die doodsdrift zie je in een samenleving die veel risico’s vermijdt naar voren komen in de populariteit van bungeejumpen of extreme (sport)activiteiten en ramptoerisme. Alsof we gefascineerd zijn door risico’s en gevaar.’

 

Is dat compensatiegedrag, je wilt het wel, maar ook weer niet…

‘Daar wordt in de filosofie veel over geschreven, bijvoorbeeld door Nietzsche. Er zit in de mens een verlangen naar orde en een verlangen naar chaos. De Apollinische drift en de Dyonysische drift. Voor de 18^e eeuw bijvoorbeeld, gingen de mensen nooit voor hun plezier de natuur in omdat dat veel te gevaarlijk was. Langzamerhand is de mens de natuur steeds meer gaan controleren en beheersen. Nu gaan we de natuur in niet alleen om ervan te genieten, maar ook om spanning op te zoeken. We kunnen blijkbaar niet zonder.’

 

Heeft deze tijd ons veranderd?

‘Nee, als mens heeft Covid-19 ons in de basis niet veranderd. Wel zijn er versneld blijvende veranderingen ontstaan. We kijken anders naar de balans tussen werk en privé. Thuiswerken zal blijven en vergaderen vanachter een scherm is normaal geworden. Zelf heb ik de afgelopen periode lezingen gegeven voor internationale organisaties waar alle medewerkers toegang toe hadden. Dat zou fysiek niet mogelijk zijn geweest. In deze periode hadden we als wereld een gezamenlijke vijand en dat heeft ook voor verbinding gezorgd.

Ik denk dat we ons ook bewuster zijn geworden van onze kwetsbaarheid. We dachten alles goed te hebben gemanaged, beheerst en gecontroleerd; ons kon niets geks overkomen. De natuur kon ons niet meer lastig vallen. Maar daar was Covid-19, daar waren overstromingen, orkanen… We, en dan zeker ook de jongere generatie, realiseren ons dat we kwetsbaar zijn.’

 

Nog even terug op de combinatie filosoof-Risk & Insurance Manager, wat hebben jullie gemeen?

‘Als filosoof ben je altijd bezig met “wie is de mens”, “hoe handelt de mens” en “wat voor wezens zijn wij”? De mens verlangt naar veiligheid en zoekt ook altijd weer die spanning op. Ik denk dat het een leuke combinatie is, juist omdat het ook bij Risk & Insurance Managers gaat over hoe de mens handelt, wie hij is en waar hij naar verlangt. Mooi om dat op het NARIM Congres bij elkaar te brengen.’