Diederik Jekel over risico’s, de mens en onze plaats in de wereld

‘Als je risico’s wilt inschatten, moet je je omgeving kunnen doorgronden en goed begrijpen wat er gebeurt. Dat geldt voor iedereen. We moeten dus weten wat onze plaats in de wereld is, weten wat we met de wereld doen en er verantwoordelijkheid voor nemen. En dat betekent weer dat we dan soms op een iets andere manier naar de wereld moeten kijken.’ Dat stelt wetenschapsjournalist Diederik Jekel, spreker tijdens het NARIM Congres.

 

 

Wat is in jouw optiek risicomanagement?

‘Een risico is een kans dat iets gebeurt vermenigvuldigd met hoe vervelend de uitkomst van dat gebeuren is. Dan is het belangrijk om goed in te schatten hoe groot de kans is dat iets zich voordoet. Naar mijn gevoel is dat in de huidige maatschappij moeilijker dan ooit. Alles gaat een veelvoud sneller dan in het verleden. Het thema van het NARIM Congres is leren en kennis delen. Vroeger was scholing een soort gildesysteem waarin de leraar de kennis doorgaf die hij of zij had opgedaan. We gingen er blind van uit dat die kennis relevant was voor de volgende generatie. Voor het eerst in de menselijke geschiedenis is dit nu al generaties niet het geval. Dat betekent dat wij goed moeten nadenken hoe we onze maatschappij zodanig moeten inrichten zodat hij klaar is voor de enige constante, te weten "Verandering".

Dit is een serieus probleem aan het worden omdat veel mensen al die veranderingen niet meer kunnen bijhouden en als gevolg daarvan overspannen raken. We verzuchten toch allemaal wel eens “Waar gaat het allemaal naar toe en wat gaat het allemaal snel”.’

 

Kunnen we ons dan niet aanpassen? De wereld evolueert al eeuwenlang continu…

‘Dat we ons al die tijd hebben kunnen aanpassen, is al een wonder. Het is nu alsof je lever ineens 5.000 keer zoveel alcohol moet verwerken dan de vorige generatie. Het is uniek hoe plastisch onze hersenen zijn. De informatie die we nu in een week tot ons krijgen, kregen we normaal als de apensoort die wij ooit waren, gedurende ons hele leven binnen. Dat moeten we echt niet onderschatten. Het aantal prikkels dat onze hersenen aankunnen, is niet te vergelijken met een eeuw geleden. Het is ongelooflijk toegenomen. Het feit dat hersenen van overleven in de jungle tot de ICT komen, is eigenlijk verbijsterend. En het is helemaal niet gezegd dat onze hersenen die snelheid van veranderingen aankunnen. Misschien wordt de wereld op een gegeven moment wel zo complex, dat ook onze hersenen afhaken…’

 

En dan?

‘Geen idee. Misschien zitten we al in die fase. Wat we wel moeten erkennen, is dat de mens de sterkste diersoort is. Dat komt omdat we altijd meer willen en bijzonder onaardig en akelig naar anderen kunnen zijn. We kunnen vernietigen en heersen als we dat willen. En misschien gaan we straks wel aan ons eigen succes ten onder. Er zijn nu zo’n 7,5 miljard mensen. De aarde kan dat gewoon niet aan. We moeten de gevolgen voor het ecosysteem onder ogen zien. Insecten zijn en masse aan het uitsterven. Daar krijgen we allemaal last van. Aan de andere kant kunnen we het ook opportunistisch bekijken: op een gegeven moment wordt de aarde onleefbaar voor ons en is een groot aantal diersoorten uitgestorven. Maar wat heb je aan bijvoorbeeld een panda, in principe niet zoveel. Dus kun je je afvragen of het uitsterven ervan zonde is.’

 

Dat klinkt niet positief…

‘Het valt mee. We zijn een diersoort die zich kan aanpassen. Maar dan moeten we wel met elkaar het gesprek aangaan en anders in het leven gaan staan en dus goed nadenken over risico’s.’

 

Hoe ga je zelf om met risico’s?

‘Ik ben niet risicomijdend maar doe geen risicosporten en ben geen adrenalinejunkie. Ik kan wel, misschien is dat impulsief, ineens voor veel geld materiaal kopen om YouTubefilmpjes te maken omdat wetenschap bij de Publieke Omroep steeds minder aandacht krijgt. Waarschijnlijk ga ik in juli opnames maken in Burkina Faso, dat is wel degelijk risicovol. Het nemen van risico’s moet voor mij wel een altijd een reden hebben. Risico’s nemen voor het risico nemen, daar doe ik niet aan.’